Dinsdag 23 juni 1812
(Kaunas)

De eerste pelotons zijn zoveel mogelijk in dekking opgemarcheerd en tot vrijwel aan de rivier Nemunas gekomen. De enige eenheden die open en bloot door het terrein heen en weer rijden zijn Poolse lansiers. Die maken op papier deel uit van de troepen van het Hertogdom Warschau en hun aanwezigheid wordt door de Russen, die uiteraard alle bewegingen vanuit hun uitkijkposten in de gaten houden, als normaal beschouwd. De compagnie trekt door een gebied dat letterlijk krioelt van de troepen. Ik heb mezelf een plaatsje op onze foeragewagen toebedacht. Met die foeragewagen heb ik de afgelopen maanden samen met Dominique de nodige avonturen meegemaakt en ik voel me als een vis in het water. Er hoeft niet al te veel gefoerageerd te worden en we hebben achter in de wagen twee volle vaten water meegenomen. Luc Schepers heeft een plekje gevonden achter op de wagen en ik heb mijn oude vertrouwde plaats naast Dominique ingenomen. Ik heb nog nooit zó veel eenheden gezien. Omdat ik niet al te veel haast heb, kan ik zo af en toe eens uit de colonne rijden en alle bedrijvigheid eens op mijn gemak bekijken. Paarden, paarden en nog eens paarden. Hele colonnes met artillerie. Munitiewagens, koetsen. Cantinièrewagens. Met daaraan vastgebonden koeien, ossen, geiten en schapen. Kippen en ganzen in manden opgestapeld op de wagens. Je kunt je voorstellen dat het verplaatsen van een dergelijk stoet aan vee, een geluid voortbrengt dat eenvoudig te vergelijken is met het lawaai dat op maandagmorgen op de Luikse veemarkt wordt geproduceerd. En niet alleen het geluid van al die beesten, maar voornamelijk het aroma van de honderden urine- en uitwerpselen producerende veestapel. Volgwagens, platte karren, getrokken door grote ossen, volgeladen met uitrustingsstukken. Ransels, kisten, hutkoffers en grote jute zakken met de meest onduidelijke zaken. Transportwagens van de pontonniers met brugdelen, brugjukken en rondhout dat later op het einde van de dag gebruikt zal gaan worden om de brugslag over de Nemunas te realiseren. Uniformen in alle kleuren en samenstelling die je jezelf maar kunt voorstellen. Over de wegen en in de verzamelgebieden waar we langs lopen, hangt een permanente blauwgrijze nevel. Een nevel bestaande uit stof van de zandwegen. Opgeworpen door honderden karren en koetsen. Rook van kampvuren van rustende en slapende soldaten. Soldaten die zich voorbereiden op de dingen die komen gaan. Ik zie veldkeukens waar de rook uit de schoorstenen op kringelt. Ook bij die veldkeukens is een hele menagerie aan dieren te bespeuren. In afgezonderde kralen lopen geiten en varkens rond die allemaal natuurlijk hun eigen feestmuziek hebben meegenomen en een kabaal maken waarvan je oren af en toe gaan tuiten. Naast de meeste veldkeukens worden varkens of schapen geslacht. Die worden aan hun achterpoten opgehesen en wanneer ze hoog genoeg opgehesen zijn wordt hun keel doorgesneden. Rond de slachtpartij staat een heel roedel honden begerig te wachten totdat er wat voor hen overschiet. De slagers zijn gehuld in met bloed doordrenkte voorschoten en er hangt een walgelijke geur rond die slachtplaatsen. Bovendien is de lucht vergeven van miljoenen vliegen, muggen en ander vliegend gespuis. Die beesten komen uiteraard voornamelijk op de uitwerpselen van de paarden af, maar vergeten ons mensen ook niet met een bezoek te vereren. Die rotbeesten volgen de colonnes in één ononderbroken zoemende diarreesliert door het landschap.
Ons bataljon heeft de opdracht zodra het mogelijk is, de rivier over te steken en de brugslag vanaf de andere zijde van de Nemunas te beveiligen. Aan onze zijde van de rivier heeft de genie voor die actie een aantal kleine bootjes gereed liggen die met niet meer dan vijftien man tegelijk kunnen worden beladen.
Kinsky heeft het hele plan nogmaals aan beide pelotonscommandanten uitgelegd en met de twee onderofficieren van de stafgroep, sergeant-majoor Joli en ikzelf, nog maar eens in detail doorgenomen.
Elk van de drie bruggen die gedurende de nacht over de rivier worden geslagen hebben een bataljon toegewezen gekregen die de brugslag moet beveiligen. Vijfendertig kilometer ten zuidoosten, van de eigenlijke brugslag in Kaunas wordt rond Prienai een misleidingplan uitgevoerd. Een tijdje geleden hebben we daar al in de omgeving een niet al te geslaagde actie uitgevoerd. Dat plan bestaat uit het opvoeren van een luidruchtig theater van zogenaamde brugslagactiviteiten. Met dat plan wordt vanavond al begonnen.
Tegen de tijd dat het donker begint te worden zullen in de buurt van Prienai vier artilleriebatterijen gedurende meer dan een uur een vuur afgeven om de Russen in de waan te brengen dat er op onze zijde van de rivier op die plaats een offensief wordt voorbereid.
Om het hele theater handen en voeten te geven zullen op de oevers grote kampvuren worden ontstoken en er zal een grote hoeveelheid duidelijk zichtbare infanterie en pontonniers proberen de indruk te wekken dat er op die plaats een brugslag plaatsvindt.
Op het moment dat de feitelijke bruggen bij Kaunas gereed zijn, zullen andere infanterie-eenheden de brug over trekken en rond het bruggenhoofd stellingen betrekken die het oversteken van de hoofdmacht zullen gaan beveiligen. In ons geval zal dat gebeuren door de 13de infanterie divisie van de generaal Baron Alexis Joseph Delzons. Onze moedereenheid.
Het korps dat voor 'onze' brug is aangewezen is het legerkorpsen van Maarschalk Davout. Nadat dit korps is overgestoken zal het gevolgd worden door het cavaleriekorps van Maarschalk Murat. Meer dan vijftigduizend man infanterie en veertigduizend cavaleristen. De oversteek zal de hele nacht doorgaan tot ver in de ochtend morgenvroeg. Als de hoofdmacht gepasseerd is, zal ons bataljon aansluiten en zich voegen bij de divisie. De 13de divisie zal op de noordelijke oever in een verdedigende opstelling gaan en wachten totdat beide korpsen zijn overgestoken. Nadat de twee legerkorpsen gepasseerd zijn, zal ons legerkorps, het 4de legerkorps van Eugene de Beauharnais, later op de dag volgen en zal onze divisie aansluiten om de tocht in noordelijke richting te vervolgen. Maar over het daadwerkelijke tijdstip wanneer het vervolgechelon de bruggen zal gaan passeren, is tot nu toe niets bekend. Het ligt voor de hand dat we door Kaunas heen zullen trekken en verder zullen gaan richting Vilnius. Er moet op gerekend worden dat we voor de rest van de week geen voeding meer zullen krijgen. De distributie zal pas opnieuw worden georganiseerd als we Vilnius bereikt hebben en de intendance-eenheden zich aan de noordelijke zijde van de Nemunas hebben ontplooid of hun intrek hebben kunnen nemen in magazijnen van Kaunas.
Onze compagnie betrekt een klein verzamelgebied iets ten zuiden van de rivier. Hier zullen we moeten wachten tot het materieel van de pontonniers ons gepasseerd is. We hebben al een aantal wagens voorbij zien komen, maar het wachten is op het moment dat er daadwerkelijk met de brugslag zal kunnen worden begonnen. Terwijl de pelotons zich zo verdekt mogelijk is opstellen, krijgen de soldaten van hun commandanten te horen op welke manier het bruggenhoofd zal worden ingenomen en door welke troepen. Ik wil zo goed mogelijk op de hoogte zijn over de actie. Om alle bijzonderheden te horen sluit ik me aan bij het peloton van Jean Moors. Het eerste peloton was per slot van zaken mijn 'oude' peloton en ik heb het volste vertrouwen in Moors als commandant. Moors verzamelt zijn zestig soldaten en spreekt ze toe:
"Eerst gaan we met onze compagnie naar de zuidelijke oprit om de rivier over te steken. Daar zullen we dan ontplooien. Vervolgens zal een compagnie voltigeurs, die hier niet ver vandaan in eenzelfde verzamelgebied zit, de oversteek maken met behulp van de kleine bootjes. Die compagnie moet zo snel mogelijk over de rivier worden gebracht. Wij zullen met onze compagnie aan onze zijde van de rivier een opstelling innemen die evenwijdig ligt aan de rivier. Een van onze fuseliercompagnieën krijgt een vergelijkbare opstelling ten westen daarvan. Zodra twee voltigeurscompagnieën over de rivier zijn, en in een verdedigende opstelling liggen, komen de fuseliers in actie. Die volgen de voltigeurs en versterken het bruggenhoofd op de noordelijke oever. Wij blijven met de grenadiers aan deze zijde totdat alle fuseliers over de sloot zijn. Daarna volgen wij en nemen opstellingen in op de uiterste rechterflank van het bataljon. We hebben op onze rechterzijde aansluiting op de grenadierscompagnie van ons eerste bataljon."
Moors vervolgt: "Dat bataljon maakt op haar beurt weer deel uit van de beveiligende strijdmacht die de meest oostelijke brug moet beschermen. De luitenant Delpenne wordt naar onze rechterburen, het 1ste bataljon, gestuurd om te coördineren. Voornamelijk om te voorkomen dat er per ongeluk op eigen troepen zal worden gevuurd.
En dat geldt natuurlijk ook voor de uiterste linkerflank van het 1ste bataljon. Het is ons eerste gevechtscontact en de vingers zullen wel losjes om de trekkers liggen. We gaan er gemakshalve maar van uit dat de Russen in onze afleidingsmanoeuvre bij Prienai zullen trappen en zullen denken dat de brugslag ongeveer vijfendertig kilometer meer zuidoostelijk plaatsvindt. Voordat ze het in de gaten hebben zal er al een aanzienlijke hoeveelheid cavalerie en infanterie over de rivier zijn gestroomd. Het is aan de twee legerkorpscommandanten om dan zo snel mogelijk een uitgebalanceerde strijdmacht van cavalerie en infanterie op de noordelijke oever te krijgen. Als het gros van die twee legerkorpsen over de brug is getrokken, komt de 13de infanteriedivisie van de generaal Delzons en ontplooid ongeveer vijf kilometer ten noorden van de rivier in een boog ten oosten van de stad Kaunas.

Borodino
7 september 1812

De Russen geven niet op en blijven komen! Onze compagnie besluit tot een gesloten tegenaanval. Dat zal dan met de hulp van de bajonet moeten gebeuren want er is simpelweg geen tijd om een geregeld musketvuur af te geven. De Russen naderen. Moors geeft het bevel:
'AANVALLEN!'
Wij laten de linies achter ons en stormen met de moed der vertwijfeling op de Russische rotten af. Die schrikken, want dat hebben ze niet verwacht. Ik ben zowat bij de eerste linie van de Russen. En heb mijn oog laten vallen op een grote onderofficier met een geweldige snor en een stem als een avondklok. Hij kijkt mijn richting niet uit en ik val hem met mijn bajonet aan. Ik steek mijn wapen diep in zijn keel, draai het musket om en haal het er weer uit.
De man kijkt mij een kort moment stomverbaasd aan voordat hij met beide handen probeert de bloedgolf die uit zijn keel komt, te stoppen.
Tevergeefs!
De dood ontfermt zich over de kerel. De mannen van zijn sectie raken in paniek en draaien zich om. Ik ben al blij dat ze dreigen te vluchten.
Maar nee! Ze worden tegen gehouden door een jonge officier. Een luitenant die ik niet veel ouder schat dan een jaar of vijftien. Hij schreeuwt met een overslaande puberale falsetstem en probeert zijn vluchtende soldaten weer op linie te krijgen.
Mijn musket is leeggeschoten. Bovendien zijn mijn armen door de vermoeidheid als van lood.
Maar dat manneke moet er nog aan. Ik pak mijn pistool uit mijn holster en richt op de romp van de officier. Het schot gaat gelukkig af en ik zie dat de luitenant in zijn maag wordt geraakt. Hij slaat dubbel en begint met een akelig hoge stem te schreeuwen. Vermoedelijk om zijn moeder!
Ik ren naar voren en maak met een harde steek een eind aan het geschreeuw. Ik raak hem in zijn hartstreek. Het bloed gutst uit zijn mond en hij is vrijwel op slag dood. Nu is de Russische sectie inderdaad zonder leiding. Ik heb kennelijk de pelotonscommandant en zijn voornaamste onderofficier gedood.
Het moreel van de Russen stort in elkaar.
Ze draaien zich om en vluchten als hazen. Ik geef opdracht om de musketten weer te laden en wacht op de luitenant voordat hij het commando 'VUUR' kan geven.
Wij leggen aan. Niet meer in linie opgesteld maar vrij op de plaats waar we ons op dat moment bevinden.

"VUUR"!

Weer die rottige kruitdamp! Maar als die optrekt zien we dat we tien tot vijftien Russen meer hebben neergelegd. Het gaat de goede kant uit. Maar de vermoeidheid begint een rol te spelen. Ik zou een pauze van een minuut of tien buitengewoon op prijs stellen. Maar de Russen hebben daar geen boodschap aan. Opnieuw komen zij met verse infanterie op ons afgestormd. Ze moeten intussen over de lijken en de lichamen van hun eigen gewonden heen klimmen en springen om ons te bereiken. Er is geen tijd om de musketten te laden.
Daar komt opnieuw een rij! Onze mannen vechten als leeuwen.

"VAL AAN!"

Dat begrijpt iedereen. De enige kans om dit slachthuis te overleven is om constant het initiatief te blijven nemen. Op het moment dat we een pauze inlassen, komen de Russen opnieuw met de moed der vertwijfeling op ons afstormen. Waar halen ze die moed vandaan? Ze worden keer op keer terug geslagen en de doden en gewonden, in ons deel van het slagveld, loopt toch op tot minstens honderd. Als het er al niet meer zijn! Onze compagnie heeft intussen ook de nodige schade opgelopen. Ik begin te twijfelen aan de haalbaarheid van onze offensieve actie. Elke keer komen we met die schermutselingen als overwinnaar uit de bus. Maar ten koste van wat? De Russen hebben een onuitputtelijke reserve aan mensen die telkens maar weer met verse moed op ons afstormen.
Ik heb uiteraard veel gevochten in Hollogne.
Vooral op de zaterdagavonden wanneer de verhouding bloed versus alcohol door de laatste wordt gewonnen!
Maar deze onredelijke, nietsontziende manier van elkaar afslachten is toch nieuw voor mij.
Er is geen fatsoen!
Er is geen medelijden!
Er bestaat geen ridderlijkheid! Wat betekend ridderlijkheid? Je hoed afnemen voordat je je tegenstander aan je bajonet rijgt? Medelijden te veinzen met een zwaargewonde tegenstander, nu vijand, die je wanneer hij de kans schoon ziet, je in de rug zal proberen neer te schieten?
Niets van dat alles! Ridderlijkheid is iets voor romans en gedichten. En die worden er op het slagveld niet al te veel geschreven!
Er is alleen een ongeremde drijfveer om de Rus af te maken.
Te doden!
Te vernielen!
Te verwonden!
Te beschadigen!
Op welke manier maakt niet uit.
Ik zie een soldaat met de kolf van een gebroken musket de hersens inslaan van een gevallen tegenstander die op zijn knieën om genade smeekt.
Wordt niet gegeven!
Ik zie een Russische onderofficier die blind is geworden en wanhopig om zijn kameraden roept, door twee bajonetsteken in zijn rug om het leven worden gebracht.
Ik zie zelfs een van onze trommelaars, een jongen van niet ouder dan veertien jaar, die een al wat oudere Rus, die met gemak zijn vader had kunnen zijn, met een stuk van een lans in zijn oog steken. Het houten gevest omdraaien en het vervolgens in de keel van de man stoten.
Ik sla, steek, wurg en vecht met de moed der wanhoop. Mijn krachten beginnen af te nemen!
De tranen stromen over mijn wangen.
Ik haal alleen nog maar adem met schurende geluiden en heb vrijwel geen gevoel meer in heel mijn lichaam.
Ik kan bijna niet meer normaal ademen. Ik ben op verschillende plaatsen gewond door bajonetsteken en sneden van de vechtmessen die de Russen kennelijk allemaal bij zich dragen.
Ik grijp een Rus met felblauwe ogen bij zijn wang en trek hem met één hand tegen de grond terwijl ik zijn onderlichaam zo hard mogelijk met mijn laars probeer te raken. Ik kijk de man recht in zijn gezicht. Een alledaags gezicht. Met twee wijd open felblauwe ogen die mij radeloos aankijken! Met wat vetpuistjes aan de rand van zijn mond. Hij heeft een baard van een dag of twee. Zijn neus staat een beetje scheef. Alsof die er met de fabricage scheef is opgezet.
Zijn mond staat wijd open.
De kerel gilt van de pijn.
Intussen heb ik zijn wang opengescheurd en een van zijn twee diepblauwe ogen hangt tussen twee van mijn vingers.
Ik ben razend!
Ik heb geen gevoel meer, noch menselijkheid!
Ik ben een moordmachine geworden! De Rus bijt in mijn hand en haalt het vel van de rug van mijn hand open!
Ik ben razend!
Ik blijf slaan en steken totdat ik het uiteindelijk op moet geven. Het gezicht van de Rus is alleen nog maar rode pulp! De adem giert zurig door mijn keel. Ik ben aan het einde van mijn krachten! Door de stank en de angst begin ik over te geven. Tranen lopen uit mijn ogen. Worden vermengd met mijn overgeefsel en het zweet dat nu in grote mate van mijn gezicht stroomt.
Ik kan niet meer!
En mijn kameraden zijn er vrijwel allemaal hetzelfde aan toe.
Ik móet wat rusten!
Maar dat laat de strijd niet toe. Telkens weer komen er verse witte uniformjassen op ons afgestormd.
Waar komen die gasten vandaan?
En telkens weer worden ze met bebloede kloppen teruggejaagd. Maar dat kan zo niet blijven doorgaan. We moeten worden afgelost!
Anders is onze compagnie binnen het uur afgeschreven.
Met dit tempo zijn we binnen de kortste keren allemaal geschiedenis.
Maar mijn gebed wordt verhoord! Onze-Lieve-Heer heeft toch nog wat mededogen met ons. Ik hoor de trommels slaan van ons zusterregiment dat tot nu toe nog in reserve is gehouden. Godzijdank! Die zullen het gevecht moeten overnemen. Ik zak ter plaatse in elkaar en probeer mijn adem weer te normaliseren.
"Remi," hoor ik Gransier roepen.
"Kijk! Op onze linkerflank! Aan de overkant van de rivier! Daar komt wat op ons af. En niet zo'n klein beetje ook!" Ik kijk en zie dat hij gelijk heeft. In een grote stofwolk komt er geweldige golf Russische cavalerie aangestormd die duidelijk van plan is om ons in de flank aan te vallen. Als we niet subiet terugtrekken zullen we worden afgesneden! Er rijdt wel een dun scherm van een paar honderd Poolse lansiers naast ons als flankbeveiliging, maar die maken qua aantal geen schijn van kans en kunnen die Russische tegenaanval alleen maar tijdelijk ontregelen.

Russische cavalerie valt de flankbescherming van Poolse lansiers aan

Ook Moors heeft het gevaar gezien en waarschuwt zo snel hij kan, kapitein Kinsky die verder op onze rechterflank in de buurt van het 1ste peloton zit.
Die begrijpt het gevaar en grijpt in!
Er klinkt een roffel van onze trommelaars en onze aanval wordt afgebroken. We moeten terug! En wel zo snel mogelijk!
De Russische cavalerie is nog wel meer dan een kilometer bij ons vandaan, maar die afstand wordt snel kleiner. Ons bataljon trekt nu zo snel mogelijk terug, om zo snel als we kunnen weer terug over het riviertje te komen.
Nu breekt er aan ónze zijde paniek uit.
Iedereen kan nu zien dat er een enorme hoeveelheid cavalerie op ons afstormt. Die is ten noorden van ons de rivier overgestoken en bedreigt nu de hele flank van ons regiment. Moors brult wat opdrachten maar door het lawaai en het geschreeuw van de soldaten is hij niet te verstaan. Maar wat hij wil zeggen is overduidelijk.
Terug!
Redden wie zich redden kan!
Terug over de rivier die we een uur geleden zo trots en vol verwachting hebben over gestoken!
Hadden we nog niet zo lang geleden enige minachting voor de vluchtende Russische infanterie?
Nu is het onze beurt om er van door te gaan!
Ik schreeuw naar mijn mannen dat ze zo snel mogelijk terug moeten gaan naar het dorpje dat we een uur geleden op een eenvoudige manier hebben veroverd.
Er is geen sprake meer van een geordende terugtocht! Iedereen begint nu zo snel mogelijk voor zijn leven te rennen.
Het is ieder voor zich! Zo snel mogelijk de rivier weer over.
In de militaire vocabulaire heet deze beweging 'terugtrekken'.
In mijn optiek is wat we aan het doen zijn, niets anders dan een ordinaire vlucht!
Ik kijk naar links en naar rechts en zie de meeste van mijn mensen op de rivieroever afstormen. Ik besluit als hekkensluiter de sloot over te steken. Maar ik verspeel mijn kans! Door gewoon stomme pech! Voor mij uit rent een soldaat. Hij heeft zijn musket weggeworpen en zijn sjako is ook verdwenen. Terwijl hij vol in beweging is, wordt de man in zijn achterhoofd geraakt. Als een aangeschoten haas slaat de man voorover en valt met een dreun vlak voor mij languit op de grond. Ik kan de kerel niet ontwijken en struikel over zijn zwaaiende armen. Het is onmogelijk om mijn evenwicht te bewaren en ik val met een enorme smak op mijn rug.
Alle lucht wordt uit mijn longen geblazen.
Maar ik moet terug! Ik moet die sloot over! Naar de betrekkelijke veiligheid van dat dorp. Waar onze compagnie naar toe is gerend. Ik probeer op handen en voeten overeind te komen en weer een beetje lucht te krijgen. Ik hoor paarden briesen en mannen in het Russisch brullen. Ik keer me om en zie drie ruiters in volle galop om mij afkomen.
Ik heb mijn musket nog. Geladen en wel. Ik kan er minstens één mee neerleggen. Ik sta een ogenblik stil, leg aan en tref een van de ruiters die achterover van zijn paard tuimelt! Op de achtergrond zie ik minstens honderd brullende andere ruiters trachten de vluchtende Franse infanterie neer te sabelen voordat ze zich over het riviertje kunnen terugtrekken. Ik heb nog steeds nauwelijks lucht in mijn longen en ben duizelig door mijn val.

Ik schiet de voorste ruiter uit het zadel

Maar het gaat nu om mijn naakte leven!
Drie andere ruiters komen op mij af. Zij zijn alle drie bewapend met lansen en de voorste van het stel komt recht op mij af. Hij heft zijn lans om die in mijn lijf te stoten, maar ik spring naar rechts en de lans mist me. Het paard galoppeert vlak langs me en in een flits zie ik een laars, die ik met beide handen vast kan grijpen. Door mijn gewicht wordt de ruiter uit het zadel geworpen en we vallen beiden in een wolk van stof op de grond. Opnieuw wordt mijn borstkas gekneusd en wordt de lucht uit mijn longen geblazen!
Ik moet de man loslaten. Maar ik ben ongewapend!
Ik móet een wapen hebben!
Ik ben mijn musket kwijtgeraakt.
Ik zoek naar iets waarmee ik mij zou kunnen verdedigen Een stok!
Of een kei!
Of wat dan ook! Dan springt de tweede ruiter van zijn paard en wil mij met zijn lans aanvallen. Hij steekt toe, maar ik klem de lans onder mijn arm, zwaai naar rechts en breng de kerel uit zijn evenwicht. Hij rolt om en laat zijn lans los. Ik neem het wapen en als een knuppel zwaai ik het wapen horizontaal. Ik raak de nek van de ruiter aan de zijkant en de lans breekt. Die gast zal vermoedelijk een paar dagen heel slecht achterom kunnen kijken!
Maar dan krijg ik een geweldige dreun op mijn achterhoofd. Ik zie letterlijk duizenden sterren en mijn gezichtsveld krimpt binnen een paar seconden ineen tot nul.
Ik ben van de wereld!

Ik ben van de wereld!

27 november 1812
Studzjenko, de Berezina oversteek

We zijn een week verder. En wederom een aantal illusies armer.
De 'aanvullingen' en de 'versterkingen' waar Delpenne over had gesproken zijn als het ware 'verdampt'.
We hebben zoals beloofd inderdaad twee dagen rust gehad bij Orsja. En de rust heeft ons ontegenzeggelijk goed gedaan. Maar het feit dat we geen echte onderkomens hadden om ons te beschermen tegen de ijzige koude, maakte de 'rustperiode' niet echt plezierig.
De ochtend van de 22ste november vonden we twee van onze kameraden, voormalige fuseliers die bij ons onder commando waren gesteld, doodgevroren. Ondanks het feit dat ze dicht bij een van de kampvuren de nacht hadden doorgebracht waren de ontberingen voor de mannen gewoon te veel geworden. Een lichaam is net als een watermolen. Als je aan een dergelijke machine niet voldoende aandacht besteedt en maar steeds blijft doorgaan met het uiterste te eisen van het materiaal, dan komt er een moment dat zelfs de sterkste machine het gewoon opgeeft. Of als een kaars die nat is geworden.
Die sputtert nog wat, knippert met zijn vlam en gaat dan vredig uit.
Dat gebeurt ook met het menselijk lichaam.
Die fuseliers waren niet gewond!
Hadden voldoende te eten!
Waren warm gekleed!
Ze hadden zelfs een paar kroezen brandewijn gedronken de avond tevoren. Maar waren toch gedurende de nacht stilletjes ingeslapen. Alsof hun lichamen, zoals die van oude mannen, als kaarsen waren opgebrand!
Hun lichamen waren vermoedelijk nog in 'bruikbare staat'. Maar hun geest, die hun lichamen van motivatie en van een wil had moeten voorzien, was er gewoonweg mee opgehouden. Net als een plant, wiens wortels zijn aangetast, en die er oppervlakkig nog als een gewone levende plant uitziet, heeft geen enkele overlevingskans wanneer de bron van zijn leven is uitgeschakeld. Ik heb de mannen laten uitkleden en de nog bruikbare kledingstukken verdeeld. Hun laarzen, prima van kwaliteit, gingen naar hun kameraden-fuseliers die over minder goed schoeisel beschikten. Ik heb de musketten en hun munitie op de slee geladen. Hun bajonetten en gibernes met cartouches afgenomen. Voor een gedenkdienst of zelfs een stille overdenking is absoluut geen tijd. Het leven gaat verder!
In ieder geval dat van ons.
Tot zo lang het duurt.
We zijn verder opgemarcheerd. Hebben de koude en de ijzige wind getrotseerd. Maar er is iets veranderd. In ieder geval bij mij. Was ik bij de opmars nog gemotiveerd om eer en glorie te behalen. Voor Napoleon mijn leven op het spel te zetten.
Mijn ambities na te lopen.
Dat gevoel is er in de laatste paar weken grondig uit geslagen.
Ambities heb ik niet meer.
En mijn leven zet ik voor niemand meer op het spel!
Alleen de motivatie om hier levend uit te komen doet mij verder gaan. Napoleon kan wat mij betreft naar de hel lopen. Hij heeft het grondig verprutst. Hij is niet die veldheer die ik, en met mij vele tienduizenden anderen, had verwacht dat hij zou zijn. Voornamelijk zijn onderschatting van de vijand. Een vijand die eigenlijk niet eens een vijand zou hoeven zijn. Maar het in de afgelopen maanden wel degelijk is geworden.
En zoals nu langzamerhand wel overduidelijk begint te worden, is alleen zijn overdreven eergevoel en zijn overschatte imago van onoverwinnelijkheid uiteindelijk de graftekst geworden van honderdduizenden soldaten en tienduizenden paarden.
Maar laten we Napoleon vergeten!
Ik denk voor het ogenblik alleen nog aan mezelf.
En aan mijn kameraden voor wie ik nog steeds een verantwoordelijkheid voel. We zijn geofferd op het aambeeld van zijn misplaatst eergevoel. Het enige dat voor ons nog telt is het overschrijden van de laatste rivier. Of is het nog een voorlaatste?
Dan, door naar Pruisen en dan naar huis. Ik praat even kort met Dominique die nog steeds de slee ment. Wij hebben dezelfde gedachten. Eerst maar uit deze ellende zien te komen. Dan en niks anders, terug naar veilig terrein.
En dan, God geve het, naar Königsberg.
Een schip vinden.
En dan terug naar Frankrijk, naar Ourthe!
Niet meer en niet minder.
Naar de hel met eer en glorie!
Hollogne-aux-Pierres.
Dat is ons einddoel.
Ik schud mijn hoofd en probeer mijn gedachten bij de gebeurtenissen van vandaag te houden. Hollogne is ver weg.
Tussen Hollogne en deze smerige rotrivier staan nog een paar honderd kilometer. En vermoedelijk een paar duizend Russen.
Met een buitengewoon gebrekkig gevoel voor humor.
Voorlopig kunnen we met weinig moeite een plaatsje vinden in een tijdelijk bivak. Hier bevinden zich verschillende eenheden van bataljonsgrootte die zich gereedhouden om aan de oversteek te beginnen. Ik hoor dat er twee bruggen zullen worden geslagen over de rivier. Een van die twee zal door ons benut gaan worden. Maar er zijn een paar duizend gegadigden om naar de, zogenaamd veilige, westelijke oever te komen. Delpenne heeft geprobeerd uit te vinden of er een plan is gemaakt voor de overgang.
Het antwoord zal de lezer niet verbazen.
Uiteraard is er geen plan.
Het enige plan is om zo snel mogelijk aan de andere oever te komen.
We hebben Dominique met zijn slee zo dicht mogelijk in de buurt van de oversteekplaatsen geposteerd. Hij zal, zodra er een mogelijkheid komt om over te gaan, ons zo spoedig mogelijk informeren. Wij zullen er dan geen gras over laten groeien en de sloot zo snel mogelijk nemen.
Ik hoor van bevriende onderdelen dat er geen gevaar meer dreigt van de Russen.
Dat Napoleon persoonlijk de oversteek regelt.
Delpenne komt terug van alweer een vergadering met zijn commandant.
Hij informeert ons over de resultaten en ik luister naar wat hij vertelt en geloof mijn eigen oren niet.
We gaan in slagorde de rivier over.
Slagorde!
In vol tenue.
Met muziek voorop!
De hele legerstaf zal aanwezig zijn om ons moreel te versterken!
Ik moet even rustig zien adem te halen.
In vol tenue!
Waar moeten we dat verdomme vandaan halen?
Bedoelt Napoleon dat onze 'regimentscommandant' de broek die hij nu als vest gebruikt met één been aan zijn rechterarm en een been aan zijn linkerarm, af moet doen? Dat hij de deken die hij om zijn middel heeft gebonden moet afleggen? En zijn met pluimen en tressen versierde uniformjas, die hij al tweehonderd kilometer terug heeft weggesmeten, moet gaan ophalen? En wat over zijn sjako? Die hij met tabak en al in een sloot heeft geflikkerd en die hij heeft vervangen door een buitgemaakte bontmuts en een sjaal die hij van een paar Russen heeft gestolen? Dat wordt dan toch bedoeld met 'vol tenue'?
En waar voor?
En voor wie?
Voor de ijdelheid van de Keizer?
Voor het niet meer aanwezige moreel?
Wat gaan we dan op die brug demonstreren?
Dat we een onoverwinnelijke eenheid zijn?
Een Grande Armée die van 650.000 soldaten ineen geschrompeld is tot niet meer dan veertigduizend armzalige verhongerde en onder de luizen zittende krankzinnigen? Die onder geen enkel omstandigheid nog in staat zijn om welk gevecht dan ook aan te gaan?
En de legerstaf gaat die parade afnemen? Ik krijg een vieze smaak in mijn mond. Die legerstaf zal vermoedelijk ook in vol tenue aanwezig zijn. Met een volle buik. Vermoedelijk met een glas cognac in de hand. En een warme tent op niet meer dan vijftig meter achter hen. Waar een paar bedienden staan te wachten met een stapel verwarmde dekens. Het mocht eens kil worden voor al die graven, baronnen, hertogen, prinsen, koningen en keizers!
Ik besluit dat ik me niet aan die order zal houden. Ik zal meereizen met de slee, wanneer de armzalige restanten van het eens zo trotse 106de Regiment Infanterie de brug overgaat. En ik zal mijn bontmuts ophouden. Ik zal zelfs niet in de richting van de legerstaf kijken.
Ik heb mijn buik vol van dat stel opgeblazen idioten die door hun incompetentie uiteindelijk verantwoordelijk zijn voor honderdduizenden doden en gewonden. Dat is overigens het enige waar ik mijn buik vol van heb.
We krijgen opdracht om ons te verzamelen op een kruising van wegen ongeveer twee kilometer buiten het dorpje Studzjenko. Daar zullen we geformeerd worden en een riviercommando zal de hele zaak coördineren. Het weer is niet al te slecht. Wanneer je in ieder geval in aanmerking neemt dat de afgelopen dagen het kwik tot beneden de twintig graden is gezakt. Vandaag is het koud, maar niet onaangenaam. Het sneeuwt niet. En het bijzondere is dat de Russen, net als met het oversteken van de vorige rivier, geen enkele aanstalten maken om die oversteek te verhinderen. We hebben toch gehoord dat we vrijwel zijn ingesloten door grote eenheden . En zo'n oversteek is toch een ideale kans om de rest van de Grande Armée hier in de buurt van Studzjenko, te vermorzelen. We horen wel sporadisch artillerievuur, maar dat is te ver weg om hier schade te kunnen aanrichten. De oversteek is ondertussen begonnen. De gendarmes die de oversteek moet regelen hebben er duidelijk de wind onder.
Ik kan van mijn positie zien dat de eenheden, waaronder inderdaad eenheden in vol ornaat, met de muziek voorop naar het begin van de brug marcheren. Er klinkt wat musketvuur. Aan de overzijde van de rivier wordt een klein detachement Russen verjaagd en de eerste eenheden infanterie beginnen over de brug te komen. Dat gaat met het grootste gemak. Ik hoor dat er enige kilometer in noordelijke richting een tweede brug gereed wordt gemaakt, maar dat die voornamelijk bedoeld is om de artillerie en de transporteenheden over te zetten. Wij zullen het met deze brug moeten doen. In ieder geval zijn we nu al meer dan een uur doende om de rivier te overschrijden en van de Russen, met uitzondering van het kleine detachement bewakers, dat gevlucht is, is niets te bespeuren. Zouden we dan voor de tweede keer opnieuw geluk hebben om zonder noemenswaardige kleerscheuren over deze rivier te komen?
Het ziet er naar uit. Dominique komt zich met zijn slee melden en vertelt dat de oversteek er redelijk georganiseerd uitziet. Het heeft geen zin om bij de brug te blijven wachten. Wanneer ons 'regiment' aan de beurt is, krijgen we dat vanzelf te horen. Mijn hoop begint weer te gloren! Ik probeer toch nog maar, zo goed en zo kwaad als het gaat, om van het stelletje landlopers toch nog optisch iets dat op een eenheid infanterie lijkt! Uiteindelijk hebben wij het verdiend om trots en met opgeheven hoofd naar de andere oever te marcheren!
Degenen die nog een sjako bezitten zullen die dragen.
De schapenwollen buitenjassen en dekens die als kleding zijn gebruikt zullen op de slee vervoerd worden en alle musketten zullen gepoetst en tot vuren gereed aan de schouder worden meegedragen. Daar waar mogelijk krijgen de laarzen zelfs een poetsbeurt. Echt glimmen is niet meer aan de orde. Maar we hoeven dan ook geen schoonheidswedstrijd te winnen! Het is al bijna middag als er plotseling een activiteit ontstaat. We horen een enorm artillerievuur. En van zeer dichtbij. Dat geschut kan niet meer dan op een kilometer of twee staan opgesteld! Het lijkt me sterk dat het hier om Frans geschut gaat!
Dat moet van de Russen afkomstig zijn die kennelijk in de gaten hebben dat de Grande Armée aan het ontsnappen is. Maar de artilleristen hebben met hun veer het vreemd genoeg niet op de brug voorzien. Ze nemen de verzamelgebieden voor de brug onder vuur!
En dat is natuurlijk prijsschieten!
Je kunt je voorstellen wat er gebeurt als een eenheid zich gereed maakt om de brug over te gaan. En achter hen wordt de verzamelplaats aangevallen. De mensen, burgers zowel als militairen, soldaten zowel als officieren. Deserteurs zowel als reguliere troepen willen de rivier over!

De Berezina oversteek bij Studjenko

Recesies